Akdeniz havzasında, antik Pamfilya bölgesinde bulunan Side, Antalya’nın doğusunda, kent merkezine yaklaşık 65 km uzaklıkta yer alan bir liman kentidir. Kentin, adını antik ön yerindeki kabartmalarda sıklıkla tasvir edilen nar bitkisinden aldığı düşünülmektedir.

Kuruluş tarihi M.Ö 7. yüzyıla kadar uzanan Side antik kenti, tarih boyunca bölgede hüküm süren egemen güçlerin izlerini taşımaktadır. Tüm Pamfilya kentleri içerisinde sahip olduğu limanla öne çıkan Side, oldukça önemli bir arkeolojik yerleşim alanıdır.

Yunan, Roma ve Bizans kültürleri kesintisiz biçimde, birbiri ardına devam etmiştir. Gezgin ve coğrafyacı Strabon’a göre (MÖ 64-MS 24), Side MÖ 7. yüzyılda, Kyme’nin koloni şehri olarak kurulmuştur. Ancak bölgede bulunan yazıtlar ve diğer belgelerden, kentin çok daha önce Anadolu halkları tarafından kurulduğu, Yunanistan ve Kyme’den gelen Helenlerin de onların dilini kabul ettiğini göstermektedir.

Roma dönemine atfedilen kentin kuruluş mitolojilerinde, kentin kurucu tanrısı Apollon’un (Apollon Sidetes) yol göstericiliği ile burasının seçildiği ve yerleşildiği; Side’nin kent tanrıçası Athena’nın elinde kalkanla ve bereket sembolü nar ile betimlenmesinin ise Anadolu geleneklerinden doğduğu varsayılmaktadır.

Side, MÖ 6. yüzyılda bütün Pamfilya bölgesiyle birlikte önce Lydia krallığının, daha sonra Perslerin egemenliği altına girmiştir. Kent MÖ 334’te Büyük İskender’e direnmeden kapılarını açmış, onun ölümünden sonra da Hellenistik dönem kralları arasında sürekli ihtilaf konusu olmuştur. MÖ 190’da Suriye kralı III. Antiokos ile Rodos donanması arasında Side önlerinde yapılan deniz savaşında, III. Antiokos’un yenilmesi ile bütün Pamfilya bölgesi Bergama krallığına geçmiştir. Bu krallık, bölgenin batı kesimine tümüyle hâkim olmuş, Side ve Aspendos ise bağımsız kalmıştır. Side’nin yükselişi bu dönemle birlikte başlamıştır; MÖ 2. yüzyılda Pamfilya’nın önemli kültür merkezlerinden biri olan Side, Akdeniz’in güneyindeki İskenderiye’yi örnek almış ve bu kentle ilişkilerini yoğunlaştırmıştır. Ticaret yoluyla Akdeniz’in güneyinden gelenler bölgeye yerleşmeye başlamışlar; kültürlerini ve dini inançlarını burada da devam ettirmişlerdir. 

Roma ve Helen dünyasında yaşanan politik karmaşalar ve belirsizlikler, korsanlığın Kilikya’dan Pamfilya’ya dek yayılmasına neden olmuş; kent, korsan malları satan bir pazara dönüşmüştür.

İmparator Augustus döneminde (MÖ 27-MS 14) Galatya’ya bağlanan kent, MÖ 25 yılında yeniden bağımsızlığına kavuşmuştur. İmparator Neron’un zamanında (MS 54-68), Hz. İsa’nın havarilerinden Aziz Paulus, Hristiyan dinini yaymak üzere çıktığı seyahatlerde Pamfilya’ya da uğramıştır. Neron’un ölümünden sonra yerine geçen Galba, Pamfilya’yı tekrar Galatya’ya bağlamışsa da, halefi Vespasianus bölgeyi Likya ile birleştirmiştir.

İmparator Hadrianus tarafından geçici olarak Senato’ya bağlanan Likya-Pamfilya Eyaleti, Marcus Aurelius zamanında (MS 161-180) kesin olarak bu erkin idaresine geçmiş ve bir prokonsüllük olmuştur. Side’deki imar faaliyetleri MS 2-3. yüzyıllarda bölgede politik açıdan istikrar ve denge sağlanması, yanı sıra tarım, denizcilik ve ticaretin gelişmesi ile birlikte önem kazanmıştır. Kentteki zengin zümreden birçok kişi, anıtların yapılmasına destek vermiş veya onarımlarına katkıda bulunmuştur.

Pamfilya, Likya ve Kilikya’daki ilk Hristiyanlık faaliyetleri bölgede yaşayan Yahudi cemaatleri tarafından teşvik edilmiştir. Bu yüzden, Hristiyanlık uzun süre Yahudiliğin bir mezhebi olarak görülmüştür. MÖ 140’ta Side’de en az iki Yahudi cemaatinin olduğu belirtilmektedir. İlk dönemlerde fazla dikkat çekmemesine karşın giderek yayılan Hristiyanlık, Roma yönetimi ve pagan dinler için tehlike arz etmiş ve Hristiyanlar katledilmeye başlanmıştır. Buna karşılık Hristiyanlar da örgütlenerek gizli topluluklar kurmuş ve yeraltı toplantılarıyla varlıklarını sürdürmüşlerdir. Pergeli Epidaurus, Pamfilya’nın bilinen ilk piskoposudur. MS 3. yüzyıldan itibaren, Pamfilya’da, Perge ve Side kentleri metropolitlik ve bunun sıralaması için birbirleriyle çatışmışlardır. İmparator Probus döneminden itibaren her iki kent de “Metropolis” ilan edilmiştir.

Side, Ephesos’ta MS 413’te ve Kalkedon’da MS 451’de toplanan konsüllerde Perge’den önce sıralamaya alınmıştır. Kent bu dönemde, büyük bir olasılıkla büyük ve zengin Pamfilya eyaletinin baş metropolitliği olmuştur.